Uitwendige radiotherapie (EBRT, External Beam Radiotherapy) is een niet-invasieve techniek voor de behandeling van prostaatkanker. Het gebruikt hoogenergetische röntgenstralen om kankercellen te vernietigen, terwijl gezond weefsel zoveel mogelijk wordt gespaard dankzij geavanceerde technologieën zoals intensiteitsmodulatie (IMRT) of beeldgestuurde radiotherapie (IGRT).
EBRT is een geschikte optie voor patiënten met gelokaliseerde of lokaal gevorderde prostaatkanker. Het is met name geïndiceerd voor mannen met een gemiddeld of hoog risico en voor mannen met comorbiditeit waardoor een chirurgische aanpak wordt bemoeilijkt.
Een behandeling met EBRT vereist een rigoureuze planning en een nauwgezette opvolging om de werkzaamheid te garanderen en de complicaties te beperken.
Beoordeling voorafgaand aan de behandeling
Voorafgaand aan de bestraling worden een MRI-scan van de prostaat en een CT-simulatiescan uitgevoerd om het doelvolume nauwkeurig te bepalen. Naast de gewone beeldvorming voor elke sessie kunnen referentiemarkers (metalen markers die in de prostaat worden geplaatst) worden gebruikt om een optimale positionering te garanderen.
Procedure
Traditioneel werd de behandeling gegeven in 35 sessies verspreid over 7 weken. Dankzij de technologische vooruitgang wordt nu courant gebruikgemaakt van hypofractionering of extreme hypofractionering, waardoor 20 of 5 sessies voldoende zijn. Het gebruik van apparaten zoals de MR-Linac, die radiotherapie en MRI in real time combineert, verhoogt de precisie, waardoor nog kortere behandelingen mogelijk zullen worden.
Ziekenhuisopname
De behandeling wordt poliklinisch uitgevoerd.
Opvolging
Patiënten kunnen hun normale activiteiten voortzetten tijdens de behandeling. Een regelmatige opvolging is cruciaal. Daarbij moet de PSA-waarde worden gemeten om de werkzaamheid van de behandeling te beoordelen en kunnen indien nodig beeldvormingsonderzoeken (MRI, PSMA-PET) worden uitgevoerd.
Uitwendige radiotherapie biedt een aantal voordelen:
- niet-invasieve behandeling: er is geen operatie nodig;
- bewezen werkzaamheid: vergelijkbaar met chirurgie voor lokale controle van de ziekte;
- flexibele protocollen: aanpassing aan de kenmerken van de patiënt en het stadium van de ziekte;
- meer comfort: aanzienlijke vermindering van het aantal sessies dankzij hypofractionering.
Hoewel EBRT over het algemeen goed wordt verdragen, kan het bijwerkingen op korte en lange termijn veroorzaken.
Effecten op de urinewegen en spijsvertering
Een tijdelijke irritatie van de blaas of het rectum kan ertoe leiden dat patiënten vaak moeten plassen, een branderig gevoel hebben bij het plassen of darmproblemen ervaren. Die effecten zijn in het algemeen van voorbijgaande aard, maar in zeldzame gevallen kunnen ze aanhouden (blaasontsteking of bestralingsproctitis).
Seksuele functie
Op lange termijn kan ongeveer 20 à 50% van de patiënten erectiestoornissen krijgen, afhankelijk van de leeftijd, de comorbiditeit en het gebruik van een aanvullende hormoontherapie.
Aanvullende hormoontherapie
Voor kankers met een intermediair of hoog risico wordt hormoontherapie (gelijkwaardig aan chemische castratie) voorgeschreven in aanvulling op de radiotherapie (gedurende 6 à 36 maanden). Dat verhoogt de werkzaamheid van de behandeling, maar kan bijwerkingen veroorzaken zoals opvliegers, vermoeidheid, een lager libido en verlies van spiermassa. Die effecten vereisen een aangepaste opvolging, waarbij het herstel afhankelijk is van de duur van de blootstelling aan hormoontherapie.
MR-Linac-geleide stereotactische radiotherapie, een revolutie
Bij stereotactische radiotherapie (SBRT, Stereotactic Body Radio Therapy) worden hogere doses straling per sessie toegediend, zodat er in totaal minder sessies nodig zijn voor een gelijkwaardige werkzaamheid. Deze benadering is bijzonder relevant voor prostaatkanker, een orgaan dat weinig gevoelig is voor conventionele fracties. De ontwikkeling van MR-Linac-apparaten, die een uiterst nauwkeurige radiotherapie en realtime MRI-beeldvorming combineren, is een enorme stap voorwaarts. Dankzij deze apparaten kunnen we de prostaat en zijn bewegingen (als gevolg van de ademhaling of urinefunctie) tijdens de behandeling visualiseren, waardoor een optimale gerichtheid wordt gegarandeerd en de noodzakelijke veiligheidsmarges kunnen worden verkleind.
Een prostaatradiotherapiebehandeling, die traditioneel in 35 sessies werd toegediend, is al aanzienlijk ingekort met standaard (20 sessies) en extreme hypofractionering (5 sessies). Die vooruitgang is te danken aan een beter begrip van de radiobiologie van de prostaat en aan technologische innovaties.
Met MR-Linac gaan we nog een stap verder: de realtime beeldvorming minimaliseert de marges, waardoor minder gezond weefsel wordt blootgesteld. Dat effent het pad voor nog kortere behandelingen, met experimentele protocollen die slechts 2 sessies omvatten. Die kortere behandelingen verminderen niet alleen de beperkingen voor patiënten, maar kunnen ook de toegang tot zorg verbeteren en de kosten voor de gezondheidszorgsystemen verlagen.